ป่าชายเลนระบบนิเวศน์อันเป็นแหล่งอนุบาลสัตว์น้ำที่มีความสำคัญ เป็นรอยต่อระหว่างแผ่นดินกับผืนน้ำทะเล โดยเฉพาะปากแม่น้ำที่ไหลลงสู่ทะเล ผสมผสานกลายเป็นน้ำกร่อย หากบริเวณนั้นเป็นอ่าวคลื่นลมสงบ ตะกอนที่มากับแม่น้ำ จะตกตะกอนลงสู่พื้น สะสมรวมตัวเป็นหาดเลนกว้างใหญ่ ป่าชายเลนมีคุณค่ามากมายมหาศาล เป็นแหล่งอนุบาลสัตว์น้ำวัยอ่อน เป็นที่อยู่ของสัตว์เศรษฐกิจ เป็นที่ทำมาหากินของชาวประมงพื้นบ้าน ฯลฯ แต่คนไทยกลับไม่รู้คุณค่าของป่าชายเลน สถานการณ์ป่าบกเป็นเช่นไรสถานการณ์ป่าชายเลนเลวร้ายยิ่ง สาเหตุหลักของการทำลายเกิดจากการเพาะเลี้ยงกุ้งอย่างไม่ถูกวิธี ในปัจจุบันมีพื้นที่ป่าชายเลนไม่ถึงหนึ่งล้านไร่ แม้จะมีการปลูกป่าเพิ่มเติม แต่พันธุ์ไม้ที่ปลูกเกือบทั้งหมดเป็นไม้โกงกาง ไม่สามารถสร้างระบบนิเวศน์ที่สลับซับซ้อน จังหวัดชลบุรีเป็นอีกพื้นที่หนึ่งที่มีความพยายามที่จะรักษาและฟื้นฟูระบบนิเวศน์ป่าชายเลนให้กลับมาอีกครั้งโดยการร่วมมือกันของภาคส่วนต่างๆ ทั้งภาคราชการและบรรดาเหล่าผู้รักธรรมชาติที่ร่วมกันสร้างจิตสำนึกที่ดีในการอนุรักษ์ป่าชายเลนเพื่อการเพิ่มพื้นที่ป่าและการรักษาพันธุ์พืชพันธุ์สัตว์ของป่าชายเลนที่นับวันยิ่งจะสูญพันธุ์เต็มที่

สภาพแวดล้อมของป่าชายเลนในจังหวัดชลบุรี มีความแตกต่างจากที่อื่นค่อนข้างมากเพราะสภาพดินจะเป็นดินปนทรายเป็นส่วนใหญ่ ดังนั้นเจริญเติบโตความสมบูรณ์ของป่าจึงมีลักษณะที่แตกต่างกันในแต่ละพื้นที่ นั่นเป็นตัวแปรที่สำคัญมากในการดูแลรักษา การปลูกป่าชายเลนในพื้นที่แถบฝั่งชลบุรีก็จะต้องเอาใจใส่อย่างจริงจัง เพราะอย่าลืมว่าชลบุรีเป็นเมืองปากอ่าวแม่น้ำจะไหลลงสู่ทะเล รวมทั้งกระแสลมที่แรงกระทบฝั่งมีผลมากต่อการเติบโตของต้นไม้ที่เราปลูกในป่าชายเลน เราจึงมีความคิดที่ปลูกป่าอย่างจริงจังนั่นคือไม่ใช่ปลูกแล้วก็ปล่อยไป อย่างที่เราบอกข้างต้นว่าการปลูกอย่างที่ว่านี้ใช้กับที่อื่นได้แต่ชลบุรีทำอย่างไรก็ไม่โต ต้องเอาใจใส่จริงๆ มันถึงจะเป็นผล" นายธีรัตน์ ธีระวุฒิพันธ์ หัวหน้ากลุ่มงานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจังหวัดชลบุรี กล่าว

ป่าชายเลนมีความแตกต่างจากป่าชนิดอื่นๆ เป็นอย่างมาก โดยเฉพาะดิน เนื่องจากมีสภาพเป็นดินเลนในที่ราบกว้างใหญ่ ดินเหล่านี้มีความอุดมสมบูรณ์สูง รวมทั้งการขึ้นลงของน้ำทะเล ลักษณะทางกายภาพดังกล่าวมีผลต่อชุมชนในป่าชายเลนโดยตรงต่อชนิดและการกระจายของพันธุ์ไม้ที่ขึ้นอยู่ดังจะเห็นได้จากป่าชายเลนแหล่งต่างๆ ของโลก พันธุ์ไม้จะขึ้นอยู่ในลักษณะเป็นเขตแนวของแต่ละชนิด โดยมีแบบแผนแน่นอนจากบริเวณฝั่งน้ำเข้าไปด้านในของป่า อันเป็นลักษณะเฉพาะตัวที่แตกต่างไปจากป่าบกทั่วไป พันธุ์ไม้ที่จะขึ้นได้ในบริเวณที่เป็นดินเลนลึกจึงต้องมีรากค้ำจุนที่แข็งแรงเป็นจำนวนมาก รากเหล่านี้ช่วยพยุงลำต้นให้ตั้งตรงอยู่ได้ไม่โค่นล้มเมื่อถูกพายุพัดหรือคลื่นซัด ได้แก่ พันธุ์ไม้พวก โกงกาง ต้นอ่อนจึงสามารถเจริญเติบโตตั้งแต้อยู่บนต้นแม่จนกระทั่งพร้อมที่จะงอกรากและเติบโตเป็นต้นกล้าแข็งแรงทันทีที่ร่วงหล่นลงสู่พื้นดิน

บริเวณป่าชายเลนที่ปลูกใหม่ และบริเวณทางเดินศึกษาธรรมชาติภายในศูนย์

"บางคนเข้าใจว่าทุกที่ที่มีทะเลจะต้องมีป่าชายเลนซึ่งเป็นความคิดที่ผิด เพราะป่าชายเลนจะมีเฉพาะในเขตร้อนเท่านั้นรวมทั้งการขึ้นลงของน้ำก็มีส่วนในการสร้างความสมดุลให้ป่าชายเลนอย่างมาก ป่าชายเลนในแถวตำบลเสม็ด อำเภอเมือง ชลบุรีนี้มีบางส่วนที่ไม่โตและยืนต้นตายถึงแม้ว่าจะมีการปลูกเสริมมากเท่าไรก็ตามเพราะได้มีการปล่อยน้ำเสียส่งสู่ทะเลจากโรงงานอุตสาหกรรมแถวบางปะกงซึ่งมีส่วนสำคัญมากในการอยู่รอดของป่าชายเลนอย่าลืมว่าน้ำเสียที่ปล่อยออกมาจากโรงงานอุตสาหกรรมมันปนเปื้อนในดินเร็วมากซึ่งมีผลต่ออัตราการอยู่รอดของต้นโกงกาง ต้นลำพูทะเลหรือต้นอื่นที่เราปลูกอย่างเลี่ยงไม่ได้ ดังนั้นโครงการปลูกป่าชายเล่นที่หลายภาคส่วนได้ร่วมกันทำเป็นสิ่งที่ดีและน่าจะส่งเสริมการปลูกไปเรื่อยๆ" นายธีรัตน์ ธีระวุฒิพันธ์ กล่าวเพิ่มเติม

ศูนย์ศึกษาธรรมชาติและอนุรักษ์ป่าชายเลน เพื่อการท่องเที่ยวเชิงนิเวศน์ จังหวัดชลบุรี ตั้งอยู่ที่ ตำบลเสม็ด ศูนย์เปิดดำเนินการโดยความร่วมมือของ กรมป่าไม้ และองค์การบริหารส่วนจังหวัดชลบุรี ได้เล็งเห็นถึงความสำคัญที่ควรศึกษาเรียนรู้ให้คนรุ่นใหม่ ได้ความสำคัญของป่าชายเลนที่มีสภาพสมบูรณ์จะมีลักษณะความหลากหลายทางนิเวศวิทยาเพราะควรดูแลรักษา เพราะปัจจุบันแทบจะไม่หลงเหลือให้เห็นมากนัก เนื่องจากถูกทำลายจากคนที่อยู่อาศัย ทั้งทิ้งขยะลงทะเล และการปล่อยน้ำเสียของโรงงานอุตสาหกรรมโดยไม่คำนึงถึงธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมที่มีความสำคัญ สภาพป่าโดยทั่วไปจะประกอบไปด้วย ต้นโกงกาง แสมทะเล แสมดำ แสมขาว เสม็ด ศูนย์ศึกษาธรรมชาติและอนุรักษ์ป่าชายเลน เพื่อการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ จังหวัดชลบุรี น่าจะมีผู้เข้าชมมากในอนาคตเพราะอยู่ใกล้แค่นี้ และเหมาะกับเยาวชนรุ่นใหม่ที่ไม่เคยเห็นสภาพป่าจริงๆ

"เราต้องการที่จะสร้างแหล่งเรียนรู้ธรรมชาติที่มีความสำคัญให้แก่คนรุ่นใหม่ให้ตระหนักถึงความสำคัญของทรัพยากรที่เรามีอยู่อย่างคุ้มค่าและเหมาะสม จังหวัดชลบุรีเคยมีบริเวณที่เป็นป่าชายเลนอันอุดมสมบูรณ์มาก มีป่าชายเลนทั้งหมด ประมาณ 6,113 ไร่ อยู่ในเขตอำเภอเมืองชลบุรี บริเวณตั้งแต่ ตัวเมืองชลบุรีขึ้นไปทางเหนือจนถึงปากแม่น้ำบางปะกง แต่ปัจจุบันพื้นที่ป่าชายเลนของจังหวัดชลบุรี แบ่งเป็นพื้นที่ทำนากุ้ง เป็นฟาร์มหอยและฟาร์มเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำอื่นๆ พื้นที่ชายฝั่งและป่าชายเลนของจังหวัดชลบุรี ได้ถูกใช้ประโยชน์ในด้านต่างๆ อย่างมากโดยไม่คำนึงถึงการสูญเสีย ป่าชายเลนในจังหวัดชลบุรีลดลงไปเป็นอันมาก ป่าชายเลนที่ยังเหลืออยู่ มีสภาพเสื่อมโทรม น้ำทะเลบริเวณป่าชายเลนเน่าเสีย ส่งผลให้ป่าชายเลนเสื่อมโทรม และตาย สัตว์น้ำที่อาศัยอยู่ตามป่าชายเลนไม่สามารถอาศัยอยู่ได้ วิธีการที่ดีที่สุดในการอนุรักษ์คือเราต้องเข้าใจก่อนว่าป่าชายเลนมันสำคัญอย่างไร ให้ประโยชน์อะไรกับเราบางซึ่งข้อนี้คนไม่ค่อยคำนึงถึง ดังนั้นการเรียนรู้จึงควรมาเป็นอันดับต้นๆ ในการอนุรักษ์และร่วมกันปลูกป่า" หัวหน้ากลุ่มงานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจังหวัดชลบุรี กล่าวส่งท้าย

การรักษาพื้นที่ป่าชายเลนที่มีอยู่ให้คงไว้ซึ่งเป็นเรื่องที่ยากพอสมควร และจะต้องช่วยกันหลายฝ่าย การป้องกันอย่างจริงจัง รวมทั้งการจัดการวางแผนการใช้ที่ดินชายฝั่งทะเลให้เหมาะสม จะเป็นทางหนึ่งที่จะรักษาพื้นที่ป่าชายเลนไว้และที่สำคัญที่สุดคือการเพิ่มพื้นที่ป่าชายเลน โดยการปลูกป่า ทั้งในส่วนของราชการและเอกชน ตามพื้นที่ว่างเปล่าบริเวณชายฝั่งทะเล ทั้งที่ผ่านการทำเหมืองแร่ หรือพื้นที่นากุ้ง หรือนาข้าวที่เลิกไปแล้วซึ่งมีอยู่มากมายและมีโอกาสที่จะฟื้นฟูให้เป็นป่าชายเลนขึ้นมาได้

ป่าชายเลนเป็นแหล่งทรัพยากรธรรมชาติที่มีความสำคัญอย่างยิ่ง ทั้งในด้านการป่าไม้การประมงและ สิ่งแวดล้อม ปัจจุบันป่าชายเลนได้ถูกทำลายลงด้วยกิจกรรมต่างๆ อยู่เป็นประจำ ดังนั้นจึงจำเป็นจะต้องหาแนวทางในการอนุรักษ์และใช้ประโยชน์ทรัพยากรป่าชายเลนให้ได้ผลเต็มที่ตลอดไป และในขณะเดียวกันก็ไม่เป็นการทำลายระบบนิเวศด้วย หรืออีกนัยหนึ่ง ก็คือ การจัดการทรัพยากรป่าชายเลนเพื่อให้สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้ยั่งยืนต่อไป